Rocznica na dziś: pierwsza wzmianka o Kaszubach

W 2004 r. po raz pierwszy obchodzono Dzień Jedności Kaszubów (Dzéń Jednotë Kaszëbów), na pamiątkę pierwszej pisemnej wzmianki o Kaszubach z 1238 r.

W związku z nadaniami dla Joannitów, papież Grzegorz IX 19 marca 1238 r. wydał specjalną bullę. Potwierdzał w niej nadanie im Starogardu przez Bogusława I władcę Kaszub („duce Cassubie”) i jego syna Bogusława II oraz ich następców.  Od tego momentu zauważalne jest, że pomorscy Gryfici oficjalnie tytułowali się książętami Kaszub lub Kaszubów aż do 1637 r., kiedy to zmarł ostatni przedstawiciel tej dynastii.

Nazwę Kaszuby, można by rzec, wprowadził od do obiegu zakon dominikanów. Na terenie od Słupska oraz być może Tczewa i Gdańska na wschodzie, po Greifswald i Pasewalk na zachodzie utworzył tzw. kontratę kaszubską¹.

Mapa administracyjna północnych Niemiec z 1897 r.

Gerard Labuda zauważył, iż nazwa ta pojawiła się w chwili, gdy mieszkańców terenów nadmorskich (czyli w przybliżeniu całego współczesnego polskiego Pomorza) przestano określać mianem Wieletów, a na tym obszarze powstało Księstwo Zachodniopomorskie.

Współczesna mapa Kaszub/ oorac. MariiszR/ CC BY-SA 1.3

Prawdopodobnie Kaszubami były plemiona słowiańskie południowobałtyckie zamieszkujące tereny Podlasia lub północnego Mazowsza, które w okresie wędrówek ludów w VI-VIII w. osiedliły się na Pomorzu zajmując miejsce Wieletów. Ok. 1000 r. głównymi ośrodkami władzy Kaszubów były Szczecin-Wolin, Kołobrzeg oraz Gdańsk.

Pod koniec XIII w. pojawiła się potrzeba wyjaśnienia pochodzenia nazwy Kaszuby. Pierwsza próba przybliżenia etymologii tego słowa zawarta jest w Kronice Wielkopolskiej „Jest pewien szczep słowiański, zwany Kaszubami; i ci nazwani zostali tak od długości i szerokości szat, które musieli fałdować z powodu ich szerokości i długości. Albowiem w słowiańskim fałda lub zmarszczka na szatach nazywa się „huba”, stąd nazwa Kaszubów wyjaśnia się: »kasaj huby« (to jest fałduj). Znaczna ich część przebywa nad Morzem Północnym”.

Żyjący na przełomie XIX i XX w. Ks. Stanisław Kujot nazwę „kaszuby”wywodził od bagien, moczar. Ale niewykluczone, że jest to zwyczajnie stara nazwa i nie jest możliwe poznanie jej etymologii.

Współcześnie Kaszuby to część Pomorza Gdańskiego. Ale o ich dawnym, szerokim zasięgu teryto żerialnym świadczy np. słowo „jo”, które można usłyszeć od Szczecina aż do Gdańska.

1. Kontrata była to jednostka administracyjna niższego szczebla w ramach prowincji zakonnej.