W mediach, zwłaszcza tych których wydawcą jest Grupa Polska Press, wychwalane są plany budowy Centralnego Portu Komunikacyjnego: mega lotniska i linii Kolei Dużych Prędkości (tzw. szprych) promieniście do niego prowadzących. Pod tą otoczką wspaniałości inwestycji kryją się zagrożenia dla zabytków.
Kwestia zagrożenia zabytków w związku z budową lotniska w Baranowie oraz KDP nie jest dla wszystkich oczywista. Niewiele osób, których ta kwestia nie dotyczy bezpośrednio, zwraca na to uwagę. Jedynie lokalne społeczności cieszące się nowo zrewitalizowanymi zabytkami przy pomocy m. in. środków pozyskanych z UE, walczą o odsunięcie planowanych tras kolejowych od siebie lub wybór wariantu najmniej ingerującego w integralność ich miejscowości. Poniżej podam kilka przykładów.
O KDP można powiedzieć tyle, że od kilku lat trwają konsultacje społeczne w sprawie jej przebiegu. Wytyczono na mapie linie wg chciało by się powiedzieć "widzimisię", skoro poprowadzono je bezpośrednio przez obiekty zabytkowe. Stopniowo zmieniano ustawy tak, by w chwili rozpoczęcia budowy wszelkie przeszkody były łatwiejsze do pokonania. Na szczęście w ustawie o opiece nad zabytkami z 2003 r. nie wprowadzono jak dotąd przepisów pozwalających na burzenie zabytków czy ingerencję w parki kulturowe. Na końcu przytaczam jej wybrane fragmenty - jest w nich jasno powiedziane, że zabytek powinien zostać zachowany i inwestycje celu publicznego, np. budowa lotniska czy kolei, nie mogą go naruszać wraz z jego otoczeniem, jeżeli oczywiście ono też znajduje się w rejestrze. Być może właśnie ten zapis wpłynął na rezygnację z wariantu kolei przebiegającej nieomal pod oknami Pałacu w Nieborowie, który był brany po uwagę od 2013 r. i budził sprzeciw nie tylko lokalnych mieszkańców i władz.
 |
| Łódzka Manufaktura - centrum handlowo-rozrywkowe w miejscu dawnego kompleksu fabrycznego Izraela Poznańskiego z końca XIX w./ fot. Michał Oziębło/ CC BY 2.5 |
Krasnystaw
Jeden w wariantów planowanej kolei może przebiegać przez pomnik upamiętniający Mikołaja Nieczaja (1818-1863) w miejscu jego egzekucji (okolice obecnego skrzyżowania ul. Nieczaja i Rejowieckiej). Był on dowódcą 400-osobowego oddziału walczącego w powstaniu styczniowym. Został rozstrzelany przez Rosjan w Krasnymstawie w okolicy obecnej ul. Rejowieckiej, a miejsce dodatkowo rozjechano armatami by zatrzeć ślady. Pomnik, ustawiony w setną rocznicę śmierci Nieczaja, znajduje się w Gminnym Rejestrze Zabytków Miasta Krasnystaw.
Innym ważnym miejscem jest jeziorko przy ul. Lwowskiej na wzgórzu Św. Jana. Najprawdopodobniej kryje ono pozostałości wczesnośredniowiecznego osadnictwa z IX w. i średniowiecznego grodziska Szczekarzew istniejącego tu w okresie XIII - poł. XIV w. Zmiana lokalizacji osadnictwa była podyktowana zmianami klimatycznymi i budową zamku w nowym miejscu przez Kazimierza Wielkiego. Od XV w. nazwa miasta zmieniona została na Krasnystaw. Badania archeologiczne jak dotąd nie były na wzgórzu św. Jana przeprowadzone, a szkoda, gdyż przyniosłyby wiele nowych informacji o historii miasta, zwłaszcza te związane z legendami o zatopionych kościele i mieście. Oby nie było potrzeby przeprowadzania badań ratowniczych w związku z budową kolei. Lepsza byłaby opcja utworzenia parku kulturowego lub skansenu archeologicznego i rozłożone w czasie systematyczne badania.
O tym, że samo jezioro jest zimowym azylem dla gatunków ptaków zagrożonych wyginięciem też warto wspomnieć.
Mazowiecki Park Krajobrazowy
Budowa autostradowej obwodnicy Warszawy (AOW), śladem wariantu "czerwonego" bez uwzględnienia DK 50, która od lat pełni tę rolę, niesie ze sobą zniszczenie terenów o wybitnych walorach przyrodniczych, zwłaszcza Obszaru Natura 2000 Ostoja Bagno Całowanie. Poza tym, iż na jego terenie rosną rzadkie rośliny i żyją zwierzęta wpisane m. in. do Polskiej Czerwonej Księgi, to na tym obszarze znajdują się cenne w skali europejskiej stanowiska archeologiczne. Na jednej z wydm - Pękatce zlokalizowanej ok. 1300 m na zachód od Podbieli - odkryto ślady obozowiska łowców reniferów z epoki lodowcowej, sprzed 13 tys. lat. Jest ono najstarszym śladem osadniczym na Mazowszu w ogóle.
 |
| Wydma Pękatka, na której w l. 60 ub. w. odkryto ślady bytności ludzi sprzed 13 tys. lat/ fot. Piotr Bogucki/ CC-BY-SA-3.0 |
Planowany wariant czerwony AOW może przebiegać też w bliskim sąsiedztwie Skansenu Dąbrowiecka Góra między Otwockiem a Celestynowem. Założono go w miejscu umocnień niemieckich wybudowanych w 1940 r. i stanowi on obecnie część Szlaku Fortyfikacji "Przedmoście Warszawa". Nie jest jeszcze przesądzone, jak nowa droga wpłynie na całość kompleksu, czy będzie poprowadzona od strony Celestynowa czy Karczewa.
Jura Krakowsko-Częstochowska
Kiedy w marcu 2020 r. ogłoszono plany poprowadzenia KDP przez parki krajobrazowe w tym regionie, wszyscy byli zaskoczeni i nie kryli swego niezadowolenia. Wariant zielony przebiegałby przez gminę Ogrodzieniec, pomarańczowy przez gminę Kroczyce. Co to oznacza dla zabytków? Wybranie wariantu zielonego zniszczy stanowiska archeologiczne, będzie stanowić znaczną ingerencję w "Park Krajobrazowy "Orlich Gniazd". Bez wątpienia jej bliskość odbije się na strażnicy jurajskiej z poł. XIV w. w Ryczowie, wybudowanej przez Kazimierza Wielkiego. Usytuowana jest na trudno dostępnym ostańcu skalnym przy ul. Basztowej. Przez wieki ulegała zniszczeniom, w tym celowym wysadzeniom w celu pozyskania materiału budulcowego. Dopiero od lat 60. ub. w. objęto ją ochroną konserwatorską.
Święta Katarzyna k/Wrocławia
Poprowadzenie na mapie propozycji wariantu 52 KDP przez zabytkową, nowo odrestaurowaną 130-letnią karczmę w Świętej Katarzynie i rejon zrewitalizowanej XIX-wiecznej stacji kolejowej (jednej z najstarszych w Polsce) z pewnością nie należy do najlepszych pomysłów. I chociaż wydaje się to niedorzeczne - ale konieczność pozyskania terenu pod nową kolej wymusi wyburzenie dworca. Wymienione inwestycje (podobnie jak nowe drogi w tym rejonie) wykonano ze środków pochodzących z UE, budżetu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego i z tego tytułu gmina zobowiązana jest do ich trwałego utrzymania. W przeciwnym razie razem z PKP będzie musiała zwrócić pozyskane środki wraz z odsetkami. Jak można przeczytać na stronie CPK, inwestycje z nim związane będą unikać kolizji z takimi miejscami, których nawet odtworzenie w innej lokalizacji nie byłoby możliwe.
Międzyborów
Przy stacji kolejowej jest drewniany, malowniczy dworzec z lat 1911-13. Jego wyburzenie będzie być może konieczne, jeżeli dojdą do skutku plany poszerzania obecnego torowiska. Chyba że plany nowych torów po prostu go ominą. Jednak jedno jest pewne: zniszczenie wydm międzyborowskich. Właśnie ze względu na ten unikatowy krajobraz Międzyborów stał się miejscowością o walorach wypoczynkowych u progu XX w.
 |
| Przystanek kolejowy w Międzyborowie wybudowany w latach 1911-13, stan na 2016 r. niedługo po renowacji/fot. Andrzej Błaszczak/ CC-BY-SA-4.0 |
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz