Najdłuższe sediswakancja na Stolicy Piotrowej

Już za trzy dni będziemy świadkami kolejnego konklawe. Współcześnie sediswakancja na Stolicy Piotrowej trwa kilka dni. W przeszłości zdarzało się, że nie obsadzano jej baardzo długo. Oto trzy najdłuższe okresy, w których przedłużające się konklawe doprowadzało wręcz do zamieszek.

Jak wspomniano wyżej, w przeszłości niejednokrotnie zdarzało się, że wybór nowego papieża przebiegał dosyć burzliwie. I pomimo wprowadzania zasad, które miały usprawnić przebieg całej procedury - nie dawało się uniknąć patowych sytuacji.

Św. Marceli (27 V 307 r. - 16 I 309 r.)/ CC BY S.A. 4.0. Papież ten ustanowił w Rzymie 25 pomniejszych odpowiedników współczesnych parafii. Duchowni sprawujący w nich posługę dali z czasem początek kardynałowi.

Pierwsza z najdłuższych ale będąca na drugim miejscu pod względem długości sediswakancja miała miejsce jeszcze w starożytności. Prześladowania chrześcijan za czasów cesarza Dioklecjana nie sprzyjały spokojnym wyborom następców św. Piotra. Św. Marcelin, który sprawował tę funkcję w okresie 30 VI 296 r. - 25 IV (lub 25 X) 304 r. zginął na wygnaniu. Nowy papież został wybrany dopiero 27 maja 307 r. - nie dlatego, że nie chciano, ale brakowało odważnego kandydata, który nie bałby się „być na świeczniku” w tym trudnym czasie. Poza tym wśród rzymskiej społeczności chrześcijańskiej panował chaos.

Przyjmując, że sediswakancja trwała wówczas od 25 IV 304 r. do 27 maja 307 r., wychodzi 1129 dni przerwy między wspomnianymi pontyfikatami.

Pałac Papieski w Viterbo/ fot. NikonZ7II/ CC BY-S.A. 4.0

Rekordowy przebieg miało konklawe, które trwało od 29 listopada 1268 r. do 1 września 1271 w Viterbo.

Viterbo było miejscowością położoną na północ od Rzymu - papieże wybrali je na siedzibę swojej rezydencji, gdyż było o wiele spokojniejsze niż Rzym. Przyjęto zwyczaj, że konklawe organizowano w miejscu, gdzie zmarł papież. Tak było w przypadku Klemensa IV, który dokonał żywota w Viterbo w 1268 r.

W konklawe wówczas brało udział jedynie 19 kardynałów, którzy długo nie mogli dojść do porozumienia, kogo wybrać spośród siebie. Tak bardzo byli podzieleni politycznie. Jedni, skupieni we frakcji andegawenskiej, opowiadali się za dominacją tego rodu we Włoszech, drudzy opowiadający się za frakcją cesarską i gobelinami pragnęli przywrócenia równowagi sił i ograniczenia wpływów francuskich. Do tego dochodziła rywalizacja rzymskiej arystokracji - kandydaci z poszczególnych rodów, np. Giovanni Orsini czy Ricardo Annibaldi, nie byli wstanie uzyskać wymaganych 2/3 głosów.

Nie pomogło nawet wyznaczanie kandydatów spoza ich grona, nikt nie chciał ustąpić. Dochodziło do sytuacji, że kardynałowie obradowali nieregularnie a nawet opuszczali miejsce obrad.

Przyszedł moment, że mocno już zniecierpliwieni mieszkańcy Viterbo zdecydowali się na radykalną interwencję i zmusić kardynałów do konkretnych kroków. Był już rok 1270.

Gdy jeden z kardynałów zmarł, Corradi di Alviano, burmistrz miasta, zwyczajnie uwięził purpuratów w pałacu papieskim. Oczywiście został ekskomunikowany i stracił urząd, ale jego następca podtrzymał tę decyzję i za nic miał sobie kary w postaci ekskomuniki, podobnie jak mieszkańcy miasta popierający te działania. Mieli nawet odpowiedzieć kardynałom, że „my bez mszy przeżyjemy, wy bez jedzenia nie” gdy zadecydowano o zmniejszaniu im racji żywnościowych czy wręcz ograniczeniu ich do chleba, wody i wina. Uprzykrzali im obrady jak tylko się dało - tak że nie mogli nawet swobodnie korzystać z toalet. Zerwali do tego dach nad salą, w której trwały obrady (choć bardziej prawdopodobne, że nie spieszyli się z naprawą przeciekającego dachu). Kardynałom pomimo trudności nie spieszyli się z dojściem do porozumienia między sobą. Minął tak kolejny rok, zanim wybrali w 1271 r. na papieża Teobalda Visconti, znanego jako Grzegorza X, będącego dotąd zwykłym diakonem i nie mającego nawet święceń.

Visconti przebywał w tamtym momencie w Ziemi Świętej. O tym, iż wybrano go na papieża, dowiedział się 19 listopada, czyli niemal dwa miesiące po zakończeniu obrad. Do Rzymu przybył dopiero 12 lutego 1272 r. by w sposób kanoniczny przyjąć wybór. Natomiast 18 lutego przyjął święcenia. Podsumowując: cała sediswakancja trwała 1176 dni.

Papież Grzegorz X

Grzegorz X ogłosił potem konstytucję Ubi periculum, w której po raz pierwszy użyto słowa conclave na określenie głosowania kardynałów nad wyborem nowego papieża. Con clave oznacza dosłownie „trzymanie kogoś pod kluczem” i nawiązywało do więzionych w Viterbo kardynałów.

Druga najdłuższa sediswakancja miała miejsce w okresie 1 maja 1314 roku do 7 sierpnia 1316 r. Przy czym obrady kardynałów odbywały się dwukrotnie, z blisko roczną przerwą.

Konklawe zwołano do Carpentras. Obradujący purpuraci i tym razem nie mogli dojść do porozumienia, będąc podzieleni na trzy frakcje: italskie, gaskońskie i galijskie. I co ważne - bardziej byli skupieni nad obradami, czy nowy papież powinien zacząć rezydować w Rzymie czy pozostać w Avinionie. Ostatecznie konklawe zakończyło się 24 lipca na skutek zamieszek i zbrojnych starć. Bez wybranego nowego papieża.

Dopiero w 1316 r. królowi francuskiemu Filipowi V udało się ponownie zebrać kardynałów, tym razem w Lyonie, gdzie zamknął ich w tamtejszym klasztorze dominikanów.

Filip V Długi, hrabia Poitiers i Brie w l. 1311-16, król Francji w l. 1316-22

Wobec braku porozumienia między kardynałami ustalono, że należy wybrać papieża, który panowałby krótko. Wysunięto kandydaturę kardynała Jakuba d’Euse - człowieka 72-letniego o słabym zdrowiu. Jako Jan XXII konsekrowany został 3 września i sprawował pontyfikat przez 18 lat i okazał się jednym z najaktywniejszych papieży okresu awiniońskiego.

Zatem trzecia najdłuższa sediswakancja trwała 856 dni.

Jan XXII, miniatura ze zbiorów Archives iconographiques du palais du Roure à Avignon

Najdłuższe okresy sediswakancja na Stolicy Piotrowej wynikały z uwarunkowań politycznych, jakie akurat panowały. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa zdarzały się często z powodu prześladowań chrześcijan. W kolejnych wiekach były wynikiem ścierania się stronnictw politycznych wśród samych kardynałów odpowiedzialnych za wybór nowego papieża.

Bibliografia:

Białecka B., Marceli I – papież, który w rok przywrócił porządek w Rzymie, naraził się cesarzowi i zmarł męczeńsko, „Aleteia.org” z dnia 16 stycznia 2025 r., https://pl.aleteia.org/2025/01/16/marceli-i-papiez-ktory-w-rok-przywrocil-porzadek-w-rzymie-narazil-sie-cesarzowi-i-zmarl-meczensko (dostęp: 4 maja 2025 r.)

Borowicz J., Krótka historia kardynalstwa, „Przewodnik Katolicki” (bez daty publikacji), https://www.przewodnik-katolicki.pl/Archiwum/2018/Przewodnik-Katolicki-22-2018/Wiara-i-Kosciol/Krotka-historia-kardynalstwa (dostęp: 3 maja 2025 r.)

Najdłuższe w dziejach wybory papieża, czyli dlaczego powstała instytucja konklawe?, „Niedziela.pl” z dnia 24 kwietnia 2025 r., https://m.niedziela.pl/artykul/111954/Najdluzsze-w-dziejach-wybory-papieza-czyli-dlaczego-powstala-instytucja-konklawe (dostęp: 4 maja 2025 r.)