Dom pod królami - od pałacu do kamienicy czynszowej i siedziby ZAiKSu
Kamienica, usytuowana w zacisznym miejscu, przykuwa uwagę nietypowo ozdobioną fasadą, której zawdzięcza swą nazwę.
Pałac Daniłowiczowski
Jana Mikołaja Daniłowicza jako rezydencja magnacka. Stąd jego druga nazwa, pałac Daniłowiczowski.
Budził wśród współczesnych podziw. W czasie potopu szwedzkiego strawił go pożar, a ograbiony budynek popadł w ruinę. Syn Jana Mikołaja Daniłowicza nie mając potomków, zapisał zrujnowany pałac oo. jezuitom prowincji polskiej. Ci planowali utworzyć w tym miejscu dom zakonny, jednak w międzyczasie bezprawnie tę działkę zajął niejaki kanonik Szałapski wraz z bratem i nie obeszło się bez niekończących się procesów sądowych. Toteż jezuici wybudowali dom zakonny w pobliżu.
W późniejszym czasie właścicielem pałacu został prymas Teodor Potocki, który w 1736 r. sprzedał go biskupowi płockiemu Andrzejowi Stanisławowi Załuskiemu. Ten wraz z bratem-bibliofilem Józefem Andrzejem Załuskim urządził w nim bibliotekę.
Biblioteka Załuskich
W latach 1736-1747 bracia Załuscy przeprowadzili przebudowę pałacu przystosowując go dla potrzeb biblioteki, która dotąd tymczasowo mieściła się na pobliskim Marywilu. W tamtym czasie umieszczono też na dachu w wieżyczce obserwatorium astronomiczne, co było zresztą zgodne z duchem epoki. Natomiast w latach 60. XVIII w. dobudowano skrzydła boczne.
Biblioteka Publiczna Załuskich była pierwszą w Królestwie Polskim biblioteką publiczną i jedną z pierwszych narodowych bibliotek w Europie, i w dodatku największą w XVIII w. w ogóle. Po śmierci Józefa Andrzeja Załuskiego bibliotekę przejęło państwo i odtąd nosiła nazwę Biblioteki Rzeczypospolitej Załuskich zwanej. W 1780 r. przyznano jej prawo otrzymywania bezpłatnie nowo wydrukowanych dzieł na terenie kraju.
Ciekawostką jest, że nie ogrzewano sal bibliotecznych w obawie przed pożarem. Dlatego w okresach zim czytelnicy nie odwiedzali zbyt często biblioteki.
Biblioteka funkcjonowała w tym miejscu do stycznia 1795 r. Albowiem po upadku insurekcji kościuszkowskiej zbiory, liczące już blisko pół miliona woluminów oraz rękopisów i rycin, wywieziono do Petersburga. Większość z nich powróciło do Polski w 1921 r. po traktacie ryskim.
Dom pod królami
W 1807 r. budynek biblioteki strawił pożar. Dopiero w 1824 r. przebudowano go na kamienicę czynszową według projektu Karola H. Gallego.
 |
| Popiersie Bolesława Chrobrego |
W tym czasie odkopano ukryte w czasie rozbiorów popiersia królów, które pierwotnie zdobiły biblioteczne sale. Umieszczono je tym razem na ścianach oficyn. Gdy tworzono nową ulicę Hipoteczną, oficyny rozebrano a popiersia umieszczono na budynku głównym. Odtąd zaczęto nazywać pałac daniłowiczowski „Domem pod królami ”.
W 1944 r. budynek został spalony przez Niemców. Odbudowano go z w latach 1960-1962 z inicjatywy ZAIKSu, który odtąd ma w nim swą siedzibę.
***
Historię tego miejsca można podzielić na cztery etapy - zależnie od tego, jaką funkcję pełniło. Magnacki pałac zachwycający współczesnych, pierwsza polska biblioteka narodowa tworzona w duchu oświecenia, kamienica czynszowa wreszcie instytucja kulturalna .
Bryła budynku zmieniała się na przestrzeni wieków, ale jej otoczenie pozostawało zaciszne. Dziś nadal można podziwiać pałac spacerując w spokoju w otaczającym go parku, z którego rozciąga się widok na trasę W-Z.
Bibliografia:
270 lat temu otwarto pierwszą polską Bibliotekę Narodową, „Biblioteka Narodowa” z dnia 8 sierpnia 2017 r., https://www.bn.org.pl/aktualnosci/134-270-lat-temu-otwarto-pierwsza-polska-biblioteke-narodowa.html (dostęp: 12 lipca 2025 r.)
Krajewski P., Pałac Daniłowiczowski w latach 1736–1795. Siedziba Biblioteki Załuskich w świetle badań archiwalno-ikonograficznych, w: „Rocznik Biblioteki Narodowej ” t. 23-24, Warszawa 2001, s. 87-94.
Komentarze
Prześlij komentarz